نظم پذیری کودک

نظم‌پذیری کودک صبر‌و‌حوصله می‌خواهد شلختگی، دختر و پسر ندارد!

«بچه، چقدر شلخته‌ای؟»، «توی شلختگی نوبرشو آوردی»، «روی کثیفی را سفید کرده‌ای!» و... جمله‌های آشنا و گلایه‌های بسیاری از مادرانی است که کودکان مدرسه‌ای دارند و این ریخت‌‌وپاش‌ها هم، شده کار اضافه‌ای بر روزمرگی‌های خانه‌داری‌شان که تمامی هم ندارد! البته بگذریم از اینکه گاهی آقا یا خانم خانه هم در شلختگی، گوی سبقت را از بعضی بچه‌ها می‌گیرد و... .

راهکارها هم که مثل همیشه متفاوت است؛ بعضی‌ها برای اینکه به بچه‌هایشان بفهمانند که باید منظم باشند، سخت‌گیری می‌کنند و عده‌ای هم روش تربیتی آمیخته با نظمی نسبی را با کمی شک و تردید، اجرا می‌کنند و برخی دیگر هم با دادن آزادی مطلق به کودکان، موافق هستند. عده‌ای دیگر از والدین در این زمینه روش اعتدال را در پیش می‌گیرند و با در‌نظر‌داشتن شخصیت و ویژگی‌های خاص کودک، به بخشی‌از خواسته‌های او پاسخ مثبت می‌دهند.

﷯ اوج ریخت‌و‌پاش‌ها

درحقیقت چهارتاپنج‌سالگی اوج ریخت‌‌وپاش‌های دوران کودکی است که اگر با صبر‌و‌حوصله و آموزش‌های درست والدین به‌ویژه مادران همراه نباشد، نتیجه‌اش جز هرج‌و‌‌مرج و شلختگی و آشفتگی در بزرگ‌سالی نخواهد بود.

﷯ شلختگی، مرد‌و‌زن ندارد

در تعریف شلختگی باید آن را با بی‌‌نظمی مترادف دانست؛ البته با شدت درجه بیشتری! در‌واقع شلختگی یک اختلال رفتاری است که گاهی هم به‌شکل غیر‌ارادی در فرد بروز می‌کند. متخصصان امور تربیتی در تعریف شلختگی می‌گویند که اگر فرد در روند زندگی، در محیط اطراف خود هر چیز را در جای خود قرار ندهد و در انجام وظایف روزمره‌اش کوتاهی کند، «شلخته» است.برخی بر این باورند که افراد شلخته و بی‌نظم، در خانواده‌هایی شلخته تربیت می‌شوند و گروهی هم بر این باورند که عموما آقایان شلخته‌تر از خانم‌ها هستند. از نظر این‌ها، خانم‌ها باید با همسرانشان بسازند و بی‌نظمی آن‌ها را نادیده بگیرند. در صورتی که بعضی​ آقایان هم از داشتن زن شلخته شکایت می‌کنند و همین موضوع نشان می‌دهد‌ شلختگی فقط مختص آقایان نیست.

﷯ همه شریک جرم هستند

با این نگاه که خانه‌، نشان‌دهنده روحیه ساکنانش است، تفاوتی ندارد که خانم شلخته است یا آقا. تصور بعضی از خانه‌هایی که تمیز و مرتب است، در مقابل‌ خانه‌هایی که آشفتگی و به‌هم ریخته‌بودن لوازمش از همان لحظه‌ ورود‌، چشم را می‌زند، کافی است تا همه اعضای خانواده را شریک جرم بدانیم.

﷯ آینده‌نگری داشته باشید!

حجت‌الاسلام روحانی‌مقدم، کارشناس حوزه کودک و برنامه تلوزیونی «فیتیله» در این‌باره به ما می‌گوید: کودکان درباره رعایت نظم، آگاهی چندانی ندارند؛ بنابراین ابتدا باید هدف خود را از رعایت نظم برای آنان مشخص کنیم که آیا پاکیزگی لحظه‌ای مدنظر ماست یا آینده اجتماعی او را در نظر داریم. برخی خانواده‌ها فقط به این نگاه می‌کنند که همان لحظه لوازم حول‌و‌حوش بچه مرتب باشد، اما باید متوجه بود که مسائل اجتماعی و روند زندگی شخص با نظم مرتبط است.

وی می‌افزاید: هدف دیگر از تربیت کودک منظم، باید توانایی اداره خود و زندگی باشد که با استفاده از روش‌هایی می‌توان این رفتار را در فرایند تربیتی او نهادینه کرد.

﷯ وسواس نداشته باشید

این کارشناس مذهبی در حوزه مسائل کودکان با اشاره به اینکه افراد شلخته و بی‌نظم فکر می‌کنند که رفتارشان طبیعی است، می‌گوید: بعضی‌ها نظم را در نوع لباس‌پوشیدن می‌دانند، به‌طور مثال کودک در کلاس و مدرسه، لباس خوب و منظم می‌پوشد اما در خانه لوازم مرتبی ندارد. یعنی فقط ظاهر او منظم است.

وی با بیان اینکه طبق دستورات دینی‌ باید اعتدال در کارها را رعایت کرد، می‌افزاید: میزان تحمل خانواده و اطرافیان شخص، به نظم فرزند ارتباط دارد. یعنی صبور‌بودن والدین در نظم و بی‌نظمی موثر است و به همین دلیل باید در این زمینه اعتدال داشته باشند؛ یعنی گاهی برای شلخته‌نبودن فرزندشان وسواس به‌خرج می‌دهند که لج‌بازی فرزند را به‌دنبال دارد. به‌تعبیری خانواده‌های منظم و سخت‌گیر گاهی شلخته می‌شوند و شلختگی وارونه می‌گیرند؛ یعنی تحکم و زورگویی والدین با پیام‌های متوالی و تکراری فرد را وادار به لج‌بازی می‌کند.

همچنین نکته دیگر این است که خانواده‌ها بین تشخیص فراموش‌کاری و شلختگی اشتباه می‌کنند؛ در‌حالی که اولی، کارها و وظیفه‌هایش را از یاد می‌برد و‌ دومی‌ کار امروز را به فردا و فرصت دیگری می‌سپارد.

﷯ علت، مهم‌تر است

می‌توانیم راهکار بدهیم که علت را بشناسیم و تشخیص دهیم. حجت‌الاسلام روحانی مقدم می‌گوید: کارشناسان، یکی‌از علت‌ها را مشاهده می‌دانند؛ یعنی با توجه به تمایل انسان‌ها به راحت‌طلبی، والدین بی‌نظم و شلخته باعث می‌شوند تا فرزند اهل مسواک‌زدن نشود ‌یا لباس‌هایش را  مرتب نگذارد.البته عامل دیگر، یادگیری است که رفتار شلختگی بر‌اساس تکرار ایجاد‌ شده و این موضوع که کسی به او توجه نکرده و چیزی نگفته، این رفتار را تشدید کرده است و اگر فرزندتان پسر باشد، روند این بی‌نظمی زودتر پیش خواهد رفت.

﷯ چند نکته دیگر

خانواده‌ای موفق است که نظام و برنامه‌ریزی جمعی در میان اعضای آن وجود داشته باشد و بر همین اساس این کارشناس حوزه کودک می‌گوید: نباید یک نفر بدون مشارکت و با تحکم در خانواده برای سایر افراد مقررات ایجاد کند؛ زیرا اگر مشارکت همه اعضای خانواده باشد، این ابلاغ برنامه موجب اقدام از‌سوی همه می‌شود و کسی نمی‌تواند شلخته و بی‌نظم باشد و نکته دیگر این است که والدین جای هر چیزی را مشخص کرده و دیگران را از آن آگاه کنند، زیرا ممکن است کسی از آن خبر نداشته باشد.

وی ابراز می‌دارد: یادتان باشد که تعریف و تمجید، معجزه می‌کند. تشویق مادی و معنوی فرزند از دیگر‌نکات مهم است که پدر‌و‌مادر باید به آن توجه داشته باشند؛ یعنی به‌خاطر کار منظم فرزندشان هدیه بخرند ‌یا از فلان رفتارش جلوی قوم‌و‌خویش و دیگران تعریف کنند.

کارشناس برنامه تلویزیونی «فیتیله» به نکته دیگری هم اشاره می‌کند و می‌‌گوید: نوع و روش‌های نادرست مواجهه با افراد شلخته با پاسخ منفی و عکس‌العمل غیر‌‌منظم همراه خواهد بود. بنابر این نکته، اگر مادر به فرزندش به‌ویژه پسربچه، بگوید: «بازهم لباس‌هایت را اینجا انداختی» یا «کی می‌خواهی یاد بگیری!» از عبارتی استفاده کرده که با تحقیر همراه است و بدون تردید، تاثیر منفی دارد.

﷯ کمی تهدید، بد نیست

والدین در نهادینه‌کردن نظم، به سبک «فرزند‌پروری مقتدرانه» روی آورند. حجت‌الاسلام روحانی‌مقدم می‌افزاید: یعنی والدین مقتدر، صمیمی، دلسوز و ‌به نیازهای کودک حساسند. آن‌ها قاطع هستند، اما دخالتگر و محدود‌کننده نیستند. به‌عبارتی بر‌اساس این سبک، پدر‌و‌مادر، رفتار‌های همراه با نظم را تشویق کنند و موضع خود را درباره بی‌نظمی او‌ اعلام کنند و هشدار دهند و مهم‌تر اینکه جدیت‌داشتن بعد‌از هشدار‌دادن است؛ به این معنی که نسبت‌به تنبیه تهدید کنند. البته تهدید باید از روش‌های تاثیرگذار باشد، یعنی نباید تخلیه درونی شویم و به‌خاطر ناراحتی‌مان کودک را تنبیه کنیم؛ بلکه کارمان باید هدف تربیتی داشته باشد. همچنین تجربه ثابت‌کرده است که اگر توانایی فرزندتان را گوشزد کنید و به‌‌طور مثال، به او بگویید: همان‌طور که فلان‌کار را به‌خوبی انجام دادی، می‌توانی اتاقی منظم هم داشته باشی، تاثیر زیادی خواهد داشت.

وی‌ یکی‌از شیوه‌های نظم‌پذیری کودکان را مشارکت در جمع‌کردن اسباب‌بازی‌هایش می‌داند و خاطرنشان می‌کند: می‌توان از بعضی چیزهایی که جنبه تحریمی دارد و مورد علاقه فرزند است، بهره برد و به‌طور مثال گفت که به‌خاطر انجام این کار نامنظم، تا دو روز بستنی نمی‌خرم.

وی با اشاره به اینکه تذکر رفتار کودک به‌ویژه پسر، موجب رشد و بیشتر‌شدن اعتماد‌به‌نفس او شده و تلقین اینکه انجام آن کار موجب تکریم و احترام می‌شود، مثال می‌زند: برخی والدین فعالیت و هنر فرزندشان را تشویق نمی‌کنند که تاثیر منفی خواهد داشت. حتی بعضی‌ها برای تربیتش از تنبیه‌بدنی استفاده می‌کنند، ولی باید بدانند که تنبیه و تحقیر دو موضوعی است که مسیر تربیت را منحرف می‌کند و فرد، تاثیر‌پذیری نخواهد داشت.

﷯ اگر منظم شود، بی‌نظمی اجتماعی ندارد

کارشناس‌مشاور این گزارش با اشاره به اینکه کودک در دو محیط خانه و جامعه تضادهایی را خواهد دید، بیان‌ می‌کند: تاثیرپذیری کودک از والدین موجب می‌شود که با آگاهی و توجه‌ به کارهای نادرست و شلخته برخی افراد اجتماع، از این‌گونه رفتارها تاثیر نپذیرد؛ یعنی نهادینه‌کردن اصل نظم موجب می‌شود که شخص، خودش تشخیص بدهد که کار فرد اشتباه است.

وی ضمن تاکید بر استفاده از الگوهای عملی نظم برای خود و فرزندانمان، یاد‌آوری می‌کند: همان‌طور که می‌دانید، نظم پیامبر گرامی اسلام(ص) برای مردم نهادینه شده بود، یا به‌طور مثال رفت‌وآمد منظم و دقیق امام‌خمینی(ره) در زمان تبعید، موجب شده بود که مردم ساعت‌هایشان را با آن تنظیم کنند.

﷯ حوزه کودک غریب است

این کارشناس حوزه کودک با بیان اینکه این حوزه در خراسان‌رضوی غریب واقع شده ‌که باید توجه ویژه‌ای به آن شود، به مسئولان توصیه می‌کند که کودک را دریابند. یکی‌از موضوعاتی که بین ما شرقی‌ها کمتر دیده می‌شود، توجه به کودک است؛ در‌حالی‌که کودکان، آینده‌سازان هر کشوری هستند.

وی از مسئولان می‌پرسد: چرا در فضای مجازی و اینترنت، برای پشتیبانی نیازهای کودک سایت‌های دینی خوبی وجود ندارد و اصلا‌‌ در خراسان چند کارشناس دینی داریم که در حوزه کودک وقت تخصصی گذاشته باشند؟

و بر‌اساس همین نکته‌ها، تنها‌راه را توجه می‌دانیم و بس؛ توجه به کودک چه دختر باشد و چه پسر‌ و از همه مهم‌تر این است که مسیر نظم‌پذیری کودکمان را باید از خود شروع کنیم و انتظاری فراتر از الگوی خانواده نداشته باشیم.

﷯ حمید محمدیان ﷯﷯